BALŠA Rudović: Ljevica ne niče nakon pljačke- Zašto u Crnoj Gori nema istinski ljevičarskih partija… (foto)

Nestanak radničke klase u Crnoj Gori doveo do sloma klasične ljevice, tvrdi Miloš Bešić…

Pljačkaška tranziciona buržoazija po politički legitimitet otišla s nacijom na usnama, kaže Duško Vuković;

Mnogi 90-ih zamijenili socijalnu kartu nacionalizmom, bilo isplativo u raspadu države, navodi Zoran Stojiljković;

DPS tvrdi da saradnja s ljevičarskim partijama predstavlja stub njihove ideološke orijentacije, SNP da su najjači branilac socijalističkih vrijednosti

Autoritarne prakse nekadašnjeg komunističkog režima u Crnoj Gori ugrozile su ideju stvaranja demokratske ljevice još u njenom začetku.

Potom je talas nacionalizma s početka devedesetih godina 20. vijeka marginalizovao socijalnu politiku, otvarajući put stvaranju klase koja je preuzela vlast i bogatstvo. To je rezultiralo uništenjem industrije i radnika, pa je stoga nestala društvena osnova na kojoj bi danas mogla da raste autentična lijeva platforma.

Tako sagovornici “Vijesti” objašnjavaju procese koji su spriječili, odnosno sprečavaju razvoj istinski lijevih partija u Crnoj Gori.

Ugledni francuski ekonomista Toma Piketi opisuje lijeve politike kao skup mjera usmjerenih na smanjenje društvenih nejednakosti kroz progresivno oporezivanje (veći prihod – veći porez), zaštitu radničkih prava, široku dostupnost obrazovanja i zdravstva, te aktivnu ulogu države u redistribuciji bogatstva. Navodi da suština tih politika leži u stvaranju pravednijeg društva, u kom ekonomski i socijalni resursi nisu privilegija malobrojnih, već pravo većine.

Iako u Crnoj Gori postoji nekoliko stranaka koje se deklarativno pozivaju na vrijednosti ljevice, Demokratska partija socijalista (DPS), Socijalistička narodna partija (SNP), Socijaldemokratska partija (SDP), Socijaldemokrate (SD)…, lijeve politike u praksi su zamijenjene nekim drugim, nerijetko neoliberalnim, što znači da između formalnih programskih opredjeljenja političkih aktera i onoga što rade u stvarnosti vlada izražen raskorak.

Prema Piketiju, neoliberalna politika favorizuje slobodno tržište, smanjenje uloge države u ekonomiji i privatizaciju javnih resursa. Ukazuje da taj model dovodi do povećanja nejednakosti i koncentracije bogatstva, dok smanjuje socijalnu sigurnost za šire slojeve društva.

Takva politika je u Crnoj Gori sprovedena kroz obimnu privatizaciju državnih preduzeća u vrijeme trodecenijske vlasti DPS-a, a imala je za posljedicu slabljenje socijalnih prava, veću nezaposlenost, niži životni standard… Prodaje Kombinata aluminijuma Podgorica (KAP), nikšićke Željezare, Duvanskog kombinata i drugih giganata iz vremena socijalizma, vodile su smanjenju radničkih prava, gubitku radnih mjesta, povećanju društvene nejednakosti…

Dio javnosti tvrdi da su sporazumi između vlada Crne Gore i Ujedinjenih Arapskih Emirata (UAE), o kojima se govori sedmicama i kojima je predviđeno ustupanje državnog zemljišta stranim investitorima uz zaobilaženje domaćeg zakonodavstva, nastavak takvih loših praksi.

Ljevičari u neoliberalnom ruhu

Profesor u penziji beogradskog Fakulteta političkih nauka (FPN) Zoran Stojiljković ocijenio je za “Vijesti” da postoje tri osnovna razloga zašto nema demokratske ljevice u Crnoj Gori.

“Prvo, nasljeđe lijevoautoritarnih partija, s boljševističkim metodama opstanka na vlasti, kompromitovalo je ideju demokratske ljevice. Druga stvar, 90-ih godina su mnogi politički akteri zamijenili socijalnu kartu za nacionalizam, jer je to bilo politički isplativo u krizi raspada Jugoslavije. Treće, nakon 2000-ih, čak i partije koje su nominalno bile lijeve, sprovodile su neoliberalne politike”, objasnio je on.

Stojiljković ukazuje na paradoksalnu situaciju – da mnoge uticajne partije u državi imaju prefikse “socijaldemokratski”, “socijalistički” i sl, ali da se njihovo djelovanje ne može identifikovati s lijevim javnim politikama.

“Najbolji primjer je DPS, koji je, kao i mnoge druge partije, krenuo putem evropeizacije političkih projekata, ali je to često vodilo ka liberalnim i neoliberalnim reformama. Građani ne identifikuju te politike s ljevicom”, tvrdi sagovornik.

On je naveo da, osim stranaka, ni crkva ni civilno društvo nijesu podržavali “lijevu agendu”, za razliku od, recimo, Latinske Amerike.

“Gdje je crkva imala teologiju oslobođenja, a kod nas niste imali apel vjerskih zajednica za pomoć siromašnima, protiv korupcije ili za socijalnu pravdu. Civilno društvo u Crnoj Gori, izuzimajući časne izuzetke, nije snažno razvijalo socijalnu agendu, prioritet su bile liberalno-demokratske vrijednosti, ljudska prava, nacionalna pitanja…”, konstatuje Stojiljković.

Nema radnika- nema ljevice

Profesor sociologije na FPN-u u Beogradu Miloš Bešić tvrdi da je nestanak radničke klase u Crnoj Gori doveo do sloma klasične ljevice. Navodi, međutim, da se prvo mora razumjeti šta je socijalna baza ljevičarskih partija.

“To je radnička klasa. Ljevičarske partije su doživljavale svoj procvat 50-ih i 60-ih godina 20. vijeka, kad je veliki broj ljudi radio u industrijskom sektoru, i tad je njihova ekonomska i socijalna pozicija bila homogena”, objašnjava on, dodajući da su ljevičarske stranke bile “glas radnika”.

“U svijetu, pa tako i u Crnoj Gori, došlo je do strukturalne promjene: broj plavih okovratnika (industrijskih radnika) smanjuje se od 80-ih naovamo, a raste broj bijelih okovratnika (srednje klase) u uslužnim sektorima. Zbog toga više nema one socijalne baze na koju se klasična ljevica oslanjala”, rekao je Bešić “Vijestima”.

On ocjenjuje da je i tzv. savremena ljevica takođe slabo prisutna u Crnoj Gori.

“Danas ljevica nije više samo zastupanje interesa radničke klase; savremena ljevica podrazumijeva zalaganje za ograničavanje slobodnog tržišta, aktivnu ulogu države u ekonomiji, progresivno oporezivanje, zaštitu najugroženijih slojeva društva i promovisanje socijalne pravde.

U posljednjoj deceniji 21. vijeka sastavni dio ljevičarskog paketa postaju i ekološka pitanja, borba protiv klimatskih promjena i očuvanje životne sredine”, dodaje sagovornik.

Prema njegovim riječima, sve stranke na crnogorskoj političkoj sceni u izvjesnoj mjeri koriste lijeve narative i retoriku, i to je, kaže, posljedica nasljeđa socijalizma.

“U političkoj kulturi su ostala očekivanja o besplatnom zdravstvu, obrazovanju i brizi za socijalnu sigurnost. Crna Gora kao mala zajednica ima izraženiji egalitarni refleks, socijalne razlike su mnogo vidljivije i moralno neprihvatljivije nego u velikim društvima. Zbog toga i partije koje su suštinski liberalne ili nacionalno orijentisane, zadržavaju određene elemente socijalne politike u svom programu”, ukazuje Bešić.

DPS: Saradnjom širimo ideje socijaldemokratije

Da li sebe smatraju ljevičarima, kojim potezima i politikama to potvrđuju, te koje su stranke nekad baštinile ljevičarsku ideologiju a koje sad, “Vijesti” su pitale parlamentarne partije, izuzev onih s nacionalnom predznakom (Bošnjačka stranka, Albanski forum, Nova srpska demokratija…).

Odgovori su stigli od “nasljednika” Saveza komunista DPS-a, kao i SNP-a, partije koja je 1997. nastala raskolom u nekad jedinstvenom DPS-u, dok ih nije bilo iz Pokret Evropa sad (PES), Demokrata, Građanskog pokreta (GP) URA, Demokratske narodne partije (DNP) i SD-a (koji s SDP-om i Liberalnom partijom čini Evropski savez).

Iz DPS-a su “Vijestima” saopštili da njihova saradnja s ljevičarskim partijama i progresivnim međunarodnim organizacijama predstavlja ključni stub vanjske političke i ideološke orijentacije te stranke. Nisu, međutim, odgovorili koji njihovi potezi “pravdaju” njihovu navodno lijevu orijentaciju, niti su precizirali koje stranke smatraju onima koje baštine ljevičarsku ideologiju.

“DPS dosljedno ostaje posvećen temeljima demokratskog društva, vladavini prava, održivom ekonomskom razvoju i strateškom cilju punopravnom članstvu Crne Gore u Evropskoj uniji (EU). U izazovnom političkom, ekonomskom i bezbjednosnom okruženju u Evropi i svijetu, prepoznajemo značaj snažnog partnerstva s ljevičarskim političkim akterima na međunarodnom nivou, u cilju očuvanja i promocije progresivnih vrijednosti”, rekli su.

Naveli su da je DPS punopravni član Socijalističke internacionale (SI), najveće globalne organizacije ljevičarskih i socijaldemokratskih partija, koja okuplja 162 partije i organizacije iz svih djelova svijeta, dodajući da imaju i status pridružene članice Partije evropskih socijalista (PES).

“Posebno značajnu saradnju DPS njeguje s partijama članicama PES-a i SI-a iz regiona i zemalja članica EU, poput Socijaldemokratske partije Hrvatske, Saveza socijaldemokrata Makedonije, Socijaldemokratske partije BiH, Socijaldemokratske partije Njemačke, Socijalističke partije Italije, Socijalističke partije Francuske i drugih”, kazali su.

Iz najjače opozicione stranke rekli su da su ostvarili saradnju “s nizom međunarodnih političkih i istraživačkih organizacija koje baštine vrijednosti socijaldemokratije”.

“Među najznačajnijim partnerima ističu se Fondacija Friedrich Ebert, Nacionalni demokratski institut, Westminsterska fondacija za demokratiju, Centar Olaf Palme i mnoge druge”, ističu iz DPS-a.

Poručili su da “kroz ovakvu saradnju” ne samo da doprinose “širenju i jačanju ideja socijaldemokratije u Crnoj Gori”, već i, tvrde, afirmišu ulogu države kao pouzdanog partnera “u izgradnji pravednijeg i demokratskog evropskog društva”.

SNP: Uvijek na strani radnika

Iz SNP-a su kazali da su uvijek bili i da će biti “najjači branilac socijalističkih vrijednosti u Crnoj Gori, uvijek na strani radničke klase i socijalno slabijih”.

“Naša partija je uvijek bila i biće posvećena ostvarivanju socijalnih i ekonomskih prava crnogorskih građana, jer verujemo u jednakost svih ljudi i u snagu kolektivne solidarnosti kao temelja razvoja drustva”, naveli su.

Poručili su da su kroz istoriju, kao i sada, “snažno zastupali ljevičarske politike koje se temelje na borbi za prava radnika, penzionera i svih socijalno ugroženih kategorija”. Poručuju da su se borili za radnička prava, povećanje socijalnih davanja, progresivni fiskalni sistem…

Na pitanje koje su to partije danas i nekada baštinile ljevičarske vrijednosti, iz SNP-a su odgovorili da je DPS na samom početku bio takve orijentacije, ali da su se “tokom vremena distancirali od svojih početnih socijalističkih principa, pomjerajući se prema centralnim i konzervativnim stavovima”.

“Narodna socijalistička stranka Momira Bulatovića je takođe bila ljevičarske orijentacije, kao i stranka prof. Borivoja Ćetkovica”, kazali su.

“Komunisti starog kova jedini ljevičari”

Dugogodišnji novinar i urednik i predsjednik Skupštine Media centra Dragoljub Duško Vuković, ocijenio je da je Crna Gora prebrzo zaboravila svoje ljevičarsko nasljeđe, te da se na njega gleda uglavnom iz nostalgične perspektive.

“Kontrarevolucionarni udar s kraja osamdesetih i početka devedesetih minulog vijeka razorio je ekonomsku osnovu crnogorskog društva, stvorio pljačkašku tranzicionu buržoaziju koja je po politički legitimitet otišla s nacijom na usnama i klijentelistički za sebe vezala opljačkane i obespravljene dojučerašnje samoupravljače, skrivajući, pritom, svoju, a ističući ulogu tuđih pljačkaša”, rekao je on “Vijestima”.

Vuković je naveo da se za istinsku ljevicu u Crnoj Gori mogu smatrati jedino one organizacije koje su se borile za rušenje kapitalističkog društveno-ekonomskog sistema i njegovu zamjenu socijalizmom.

“Okreni-obrni, pogled se zadržava jedino na komunistima starog kova”, podvlači sagovornik.

Govoreći o partijama koje u svojim nazivima imaju ljevičarske prefikse, Vuković je rekao da u njihovoj ideološkoj osnovi postoje lijeve ideje, ali da one “blijede u svakodnevnom političkim praksisu tih stranaka”.

DPS (ni)je srušio ljevicu

Upitan koliko je trodecenijska vladavina DPS-a imala uticaja na “propast” ljevičarskih ideja u Crnoj Gori, Zoran Stojiljković odgovara da je ta stranka bila više zabrinuta za održavanje vlasti, nego za sprovođenje socijalnih politika.

“DPS je, kao bivši Savez komunista reformisan u demokratsku partiju, ali ako pogledate programe, u njima ćete naći samo ljevičarsku frazeologiju. Ideologija je postala samo deklaracija, a u praksi su primat preuzele identitetske politike, regionalni interesi i pragmatično prilagođavanje”, navodi on.

Sličnu ocjenu dao je i Duško Vuković.

“Istorijska je ironija da je organizacija koja se zvala Savez komunista bila glavna snaga kontrarevolucionarnog preokreta, a njen ‘mladi, lijepi i pametni’ rukovodeći kadar primjerom pokazivao kako se najlakše iz ‘ničega’ akumulira prvobitni kapital”, rekao je.

Vuković je kazao da je “grijeh” potonje generacije crnogorskih komunista nije jedino u tome što su “izdali ideju socijalističke revolucije”, nego i u tome što su, koristeći se moćima naslijeđene političke infrastrukture i institucija kreirali “lažnu predstavu o sebi kao ljevičarima koji se samo taktički prilagođavau novonastalim okolnostima”.

S druge strane, Miloš Bešić tvrdi da DPS nije imao nikakvog uticaja na današnje stanje ljevice u državi.

“DPS je imao elemente socijalne politike i državnog intervencionizma, ali su to radili više zbog političkog pragmatizma, a ne iz stvarne ideološke posvećenosti lijevim vrijednostima. Da su ukinuli socijalne politike, izgubili bi glasačku bazu. Dakle, nije njihova politika doprinijela nestanku ljevice direktno, već je problem dublji i strukturni, promijenila se sama društvena struktura”, objasnio je.

Bešić je naveo da sve političke partije u Crnoj Gori retorički koriste elemente savremenih lijevih ideja, ali da u realnosti njihovo djelovanje nije u skladu s tim principima.

Teško do novih lijevih stranaka

Na pitanje da li u aktuelnom političkom trenutku postoji prostor za formiranje istinski lijeve partije, sagovornici “Vijesti” ocjenjuju da je to nije realno očekivati.

“Ne vjerujem da je u ovom trenutku moguć nastanak snažne i jedinstvene lijeve političke snage. Radništvo je fragmentisano, konzervativno i često nacionalno orijentisano, dok je urbana srednja klasa prilično socijalno neosjetljiva”, kaže Zoran Stojiljković.

Navodi da bi se,u najboljem slučaju, mogli formirati manji blokovi različitih lijevih orijentacija od zeleno-liberalnog krila, preko socijaldemokratskog, do socijalno-konzervativnog.

“Ali bez jačanja sindikalnog pokreta i dubinskog demokratskog preporoda, teško da će autentična ljevica imati ozbiljniji prostor”, dodaje.

Miloš Bešić kazao je da, teoretski gledano, prostor postoji, posebno ako bi se stvorila partija koja bi dosljedno zastupala interese radnika, mladih i socijalno ugroženih slojeva, ali da bi to zahtijevalo dubinsku promjenu društvenih vrijednosti i ozbiljnu reorganizaciju političke scene.

Objašnjava da je politički sistem polarizovan oko identitetskih pitanja, a da ekonomska i socijalna pitanja ostaju u drugom planu.

“Građani su generalno skeptični prema partijama koje se deklarišu kao ljevičarske, jer su kroz iskustvo vlasti stekli nepovjerenje”, ukazuje sagovornik.

Duško Vuković kazao je da smatra da će ljevičarenje “još dugo biti privilegija uglavnom mlađih pojedinaca i manjih grupa”.

“Tek bi, možda, neka regionalna ili evropska ljevičarska gibanja mogla pospješiti i ubrzati širenje prostora i u Crnoj Gori za ozbiljnije ljevičarske partije i politike”, konstatuje on.

Stojiljković: Politike govore više od partijskih programa

Zoran Stojiljković rekao je da su crnogorskim nominalno lijevim partijama nedostajali dosljednost i politička hrabrost da zaštite interese radnika i siromašnih, a da su građani to jasno prepoznali.

“Ako ne govorite o dostojanstvenom radu i jednakim šansama, a zovete se ljevicom, to je politička farsa”, kazao je on, dodajući da javne politike koje se vode, posebno u oblastima obrazovanja, oporezivanja, socijalne zaštite ili pristupa javnim dobrima, “više govore o ideološkoj suštini nego bilo koji partijski program”.

Bešić: Crna Gora nije Amerika, razlike se vide na ulici

Miloš Bešić navodi da društvene razlike u malim zajednicama ne funkcionišu “na apstraktnom nivou statistike, već kroz neposredno poređenje, svakodnevno i vidljivo”.

“U Americi ekstremno siromašni i ekstremno bogati nikad se ne sretnu. U Crnoj Gori im djeca idu u istu školu, sjede u istom razredu, treniraju zajedno. Jedan dolazi na fakultet u džipu, drugi bez patika. Te razlike se ne mogu sakriti i one moralno delegitimizuju svaku politiku koja ne promoviše jednakost”, ocjenjuje on.

izvor: vijesti.me